Padleekspedisjon rundt Svalbards nest største øy

Simen Havig-Gjelseth, Dag Marius Ammerud og artikkelforfattaren hadde i 2010 padla rundt Sør-Georgia. Kjell Erik Reinhardtsen og Mads Riise Bjørnebye var nye på teamet. Dei nye var ikkje plukka tilfeldig, men noko handlar likevel om å vera på rett stad til rett tid. Samt å lysa heil ved, noko me gjennom treningsturar og samlingar fekk stadfesta. Padleerfaring er ikkje det viktigaste – mykje viktigare er det å vera rett skrudd saman i hovudet. 

Land av is og stein

26. juli 2015 sette Hurtigruta «Fram» oss av i Kinnvika, vest på øya. Eit par dagar før hadde eg snakka med ein kompis som var om bord på eit forskingsskip. Skipet låg nord for øya og han kunne melda om is. Mykje is. «Ok», sa eg, «det gjer ingenting. Me berre dreg kajakkane på isen». «Nei, det går ikkje, Sigrid. Det er masse overvatn. Isen er i bevegelse, vinden og isen kjem til å knusa dykk.» Men ingenting er umogleg, i alle fall ikkje før ein har prøvd. Me ville sjekka ut isen, sjå sjølv kor tett og utilgjengeleg det var. Og det skulle berre gå tre dagar før me møtte is – is så tjukk at me parkerte kajakkane ved kanten, klatra opp og kunne speida ut over. Is og råker i god blanding. Meistringa kom når me såg at det var mogleg å padla i labyrinten av turkisblå is og flotte formasjonar.

Dagane på nordsida av øya var fantastiske, med blå himmel og sol 24 timar i døgnet, flatt hav og is i alle retningar. Det var slik at me måtte klypa oss i armen. Og me hadde framgang, der piloten sa det var umogleg. For ei herleg kjensla! Men me stråla oss ikkje i glansen – me ville koma forbi isbeltet i nord fort, for ingen kan styra vinden, og vinden kan pakka isen til å verta uframkomeleg. 

Kongen av Arktis

Me ville gjerne sjå isbjørn. Me var klare for å sjå bjørn. Og me hadde lært av feila til andre. Gruppa vår skulle vera stor nok til å ha vakt kontinuerleg. Eg hadde meldt meg inn i Sogndal Pistolklubb og vore på pistolstevne (!) i Skjolden for å kunne bera handvåpen. Ikkje småtteri, eg følte meg både passeleg tøff og passeleg harry der eg med ladd våpen speida spent etter den kvite bamsen.

Så kjem han. Lydlaust går han bortover standa, og me må sjå to gonger for vera sikker, kjem det verkeleg ein isbjørn gåande mot oss? Ja, å heita deg (mildt banneord på sognamål. red.anm). Eg hadde nett laga kaffi til gutane på siste vakta og skulle snart vekka dei. «Guta! Da kjemme ein bjøddn!» På to sekund var alle ute av teltet, og dei trøytte augo vart sperra opp. Bjørnen brydde seg lite, han gjekk takstfast mot oss. For eit fasinerande dyr, han er ikkje mykje skvetten denne karen. Me prøvde å få han til å snu: du kan ikkje gå forbi her, for her bur me i vårt store raude telt. «Ha! Her er eg sjefen», signaliserte bjørnen med heile seg. Tok tre steg til sides då signalskotet kom, og heldt fram i same retning. Ikkje fordi han nødvendigvis skulle angripa, men berre fordi han var på veg. Han skulle gå forbi. Då me forstod det, lot me han passera – på god avstand. Dei andre bjørnane me møtte oppførte seg på same vis. Me var berre i vegen, bjørnen skulle berre forbi, anten han kom på land eller kom symjande i mot oss. Sel er favorittmaten til isbjørnen, ikkje menneske. Det einaste unnataket var ein litt skranten isbjørn, som ikkje ville sleppa oss med augo. Han gjekk litt vekk, kom tilbake, la seg ned, før han gjekk litt lenger vekk. Gjorde sitt toalettærend, la seg ned att, gjekk i ring rundt oss. Me tok hintet og fann ein ny leirplass. Det er isbjørnen sitt rike, me var berre på besøk.

Austfonna og kvalrossangrep

Austfonna med den enorme brefronten på nesten 200 km var neste utfordring. Ingen hadde trena på å sitta nesten 40 timar i kajakken, og ingen kunne førestilla seg det. Kor trøytt vert ein, kor sliten? Været har sjølvsagt alt å seia og me fekk jamlege oppdateringar, me ville ha eit stabilt værvindauga. Brefronten viste seg i all sin prakt og me ville komma oss til Isisøyane, som ligg 50 kilometer inn på brefronten, for dela opp etappen der me kunne. På veg dit møtte me motvind. Kraftig motvind. Me kunne ikkje slita oss ut så tidleg og bestemte oss for å stoppa på nokre små øyar på nordausthjørna av sjølve øya og venta på stille vind. På veg mot desse små øyane høyrde me kvalrossen ropar. Det er hannane som vernar territoriet sitt. 

Brått såg eg og Kjell Erik ein heil gjeng med kvalrossar bak oss. Shit! Med raske tak var me på veg mot kvarandre for å verta meir stabile, for kvalrossane er det motsette, dei er uføreseielege. Erfarne svalbardianarar hadde åtvara oss: kval-rossen angrip, han punkterer båtar og kan lett setta tennene i ein kajakk.

Ein heil mobb med kvalrossar, seks av sorten, kom opp mellom oss når me hadde att berre to meter til kvarandre. Eg skreik alt eg kunne for å varsla dei andre, som låg framføre oss, medan me hogg laus med padleåra. Barten er kvalrossen sitt svake punkt og me prøvde å treffa der. Når åra treff dette digre dyret som kan verta opp i 1,5 tonn, er det som å treffa stein. Dei ensar det ikkje. I neste sekund reiv dei Kjell Erik over ende, og eg ropa endå høgare på hjelp. Samstundes prøvde eg desperat å slå kvalrossane med åra og komma nærmare kajakken som låg opp ned. Kjell Erik prøvde eskimorulla eit par gonger og eg såg at åra hans prøvde å få plass mellom kvalrossane, som herja vilt rundt oss. Til sist klara eg å få baugen min bort til Kjell Erik, som greip tak og kom seg opp, noko kvit om nebbet, men like fatta som alltid. Eg greip etter våpen, for no var me på krigsstien. Men kvalrossane vart leie av «leiken» og forsvann.

Marsipan, knekkebrød og anti-drite-pille

Me pusta ut etter kvalrossane, sjølv om det gav oss ein støkk. Isbjørnen kom på besøk fleire gonger, men han oppførte seg betre enn dyret med to store støtt-tenner. Langt ned i magen kjende eg at den neste utfordringa kitla – å padla i eitt strekk på 200 kilometer. Berre is, kvalrossar, bjørn og vær. Meg i ein liten glasfiberbalje av ein farkost. Heilt klart galskap. «Godt da e frivilligt», plar pappa å seie. 

Våre skip var lasta med mat som knekkebrød, marsipan, spekepølse, ost og varmt vatn. Rusta for å padla i 35-45 timar, viss det går an å vera forberede på det. Vinden la seg, vêrmeldinga var god og me starta på den lengste etappen. Etter tre timar fann me eit lite nes, og tok ein kjapp pause med litt mat og do-besøk. Etter nye tre timar padling kom me til Isisøyane, men det vart ikkje lange stoppen her heller, me ville ikkje kasta vekk dyrebar tid med godt vêr. Skodda låg tjukk, me padla i ein isgraut som berre opna seg no og då. Etter tolv timar fekk eg den berømte «trøytta-byao» (sognemål for akutt trøytt) og eg såg mørkt på det heile. Men me la oss i hop, lente oss på kvarandre, og tre minutt med powernap gjorde underverk. Slik heldt me fram, for alle vart trøytte i tur og orden. Me padla i 1,5 time og pausa i 10 minutt, for å eta og sova litt. Me leikte ordleiken, song, høyrde på musikk, styrte unna store kalvingar frå breen og prøvde å lata vera å verta fanga i issørpe mellom enorme isfjell. Karane tissa i tisseflaska, eg måtte bak på dekk, stå på kne, bruka tissetrakt og tissa i havet – ein balansekunst som kravde konsentrasjon.

Alle som har tissa under krevjande forhold, veit at ein må få slappa av for å få det til. Enden på visa var at gutane måtte synga ein song kvar gang eg skulle tissa. God underholdning! Bimmelibom hadde me fiksa før me starta, ein god kabel på førehand og ein «Imodium» – takk og lov for at det verka. Les UTEs test av tissetrakt for jenter

Etter 24 timar padling på store rullande dønningar, blikstilt hav med null sikt kom hallusinasjonane. Simen meinte at aluminiumsfolien bles av grillen hans, og me var alle sikre på at me padla i nedoverbakke. Nokre minutt med søvn i ubehagelege stillingar sitjande i kajakken hjelpte på og etter 34 timar padling kunne me skimta land.

Lyden av sand under kajakken har aldri vore betre, og kjensla av å stiga på land var rar. Me hadde ikkje kjent føtene våre på mange timar og lysken var framleis i 90 grader etter 32 timar non-stop-padling. 38,5 timar totalt sidan me starta ved Frostøyane. Ny rekord for oss alle, og me var samde om at me aldri treng å bryta den rekorden. Det var umogleg å komma opp i ståande stilling dei første 10 minuttane. 

Etter å ha kasta i oss mat, var det berre ein ting som stod i hovudet på oss: Søvn. Men alle kunne ikkje sova, for ingen veit kva tid isbjørnen dukkar opp. Me starta med ein time vakt kvar, i to rundar, før me var tilbake i to timars rulleringar. Eg fekk ein time søvn før det var min tur å ha vakt. Eg måtte halda gluggane opne og berre gå, att og fram, att og fram. 

Neverrull og kredittkort

Siste etappen var prega av fint vær, nokre kvalrossar som oppførte seg bra og ein letta gjeng padlarar. Ikkje mykje kunne stoppa oss no. Samstundes er det ofte mot slutten at det skjer ulukker, berre fordi ein senker garden. Me snakka om det og passa på å framleis sjå isbjørnane før dei såg oss. 

På stranda var det enorme mengder av drivved. Me brukte mindre enn fem desiliter med drivstoff til primusen på tre veker. All mat vart laga på bål. Bålfyring kan vera ei utfordring i norsk natur, men her oppe fekk bålfyring ein annan dimensjon. Knusktørr ved i mengder, ferdig oppkutta med «opptenningsbrikettar» liggande innimellom. Opptenninga var bjørkenever som hadde skrella av sibirsk bjørk. Neveren hadde lagt seg i rullar og tørka i arktisk ørken. Ei fyrstikk på neveren og det tek fyr på null-komma-svisj. Me fann slike rullar i mengder, vart like glade kvar gong, og tok rullen i lomma saman med fyrstikkene. Bål på tur gir varme, varm mat og samlar folk rundt bålet. Det er alt du treng. 

Me brukte 19 dagar rundt Nordaustlandet. Etter to dagar i Kinnvika med eting, soving og telt-badstu kom verkelegheita seglande inn att i vika, og me steig om bord. Ho som tok i mot oss på «Fram» sa det svei i nasen av bållukt, og me fekk klar melding om å gå rett i dusjen. Etter minst tre rundar med sjampo byrja håret å likna mindre på stålull og meir på hår att. Første dusjen etter tre veker med sveitting utan å skifta klede – for ei fantastisk kjensle. Dei neste gongene ein dusjar tek ein sjølvsagt det for gitt igjen, for det er dei store kontrastane som gjer det spesielt. Det er òg kontrastane som gjer at ein vil på tur. Igjen og igjen. Skitten – rein. Kald – varm. Svolten – mett. Sliten – kvila. Fortvila – meistring. 

Etter ein dusj og eit herremåltid om bord på Fram byrja eg å rydda opp i tinga mine. Eg reinska lommene på dunjakka og fann att ein liten neverrull på innerlomma. Brått stod eg der med kredittkortet i ei hand og neveren i ei hand. Det slo meg at desse to tinga symboliserer to ulike verder. I vårt daglegliv er ikkje neverrullen verdt noko som helst. Alt me treng; varme og mat får me ved å bruka kredittkortet. I den verda me hadde vore i dei siste tre vekene, i naturen, hadde ikkje plastkortet vore til anna enn å pirka seg i tennene med.

Takk for turen guta, da va heftigt.